Wikimedia Europe controleert toegang tot vrije kennis in Brussel

Door Dimitar Dimitrov, beleidsdirecteur Wikimedia Europe

Wikimedia Europe

Wikimedia Europe is een vereniging van Europese Wikimedia-organisaties. Onze belangrijkste taak is het monitoren van EU-wetgeving die invloed heeft op vrije kennis in het algemeen, en Wikimedia-projecten in het bijzonder. We pleiten voor veranderingen die de toegang tot en de kwaliteit van kennis verbeteren. Vaak moeten we aan wetgevers uitleggen hoe sommige voorstellen die bedoeld zijn om grote platforms met winstoogmerk te reguleren, schadelijk kunnen zijn voor niet-commerciële samenwerkingsprojecten zoals het onze.

Misschien heb je wel eens gehoord van de Wikipedia-test? Het komt er in feite neer op dat wanneer een nieuwe wet het bestaan van Wikipedia of soortgelijke projecten bemoeilijkt – non-profit projecten, door de gemeenschap gedragen, zonder advertenties of algoritmische sturing – dan is het geen goede wet. 

Het idee van de Wikipedia-test werd in 2023 geïntroduceerd door Mallory Knodel tijdens het Internet Governance Forum (IGF) (zie ook deze video). Sindsdien is het verder ontwikkeld door de Wikimedia Foundation en vormt inmiddels de basis voor veel van het belangenwerk van Wikimedia Europe.

Enkele voorbeelden ter illustratie:

Kinderbescherming

In de Digital Services Act (artikel 28) staat dat onlineplatforms ‘een hoog niveau van privacy, veiligheid en beveiliging van minderjarigen’ moeten waarborgen. Om dit concreter te maken heeft de Europese Commissie aanvullende richtlijnen opgesteld. Dit zijn aanbevelingen (niet verplicht) om kinderen te beschermen tegen online risico’s zoals schadelijke inhoud, verslavend gedrag en cyberpesten.

Voorbeelden van maatregelen zijn:

• standaard privé-instellingen voor accounts van minderjarigen
• zichtbaarheid beperken tot contacten
• standaard uitschakelen van geolocatie, microfoon en camera
• beperken van ongevraagde berichten en groepsuitnodigingen

Daarnaast bevat het document verschillende technologieën voor leeftijdsverificatie. Echter alleen aanbevolen voor de verkoop van alcohol, tabak en nicotine, drugs, gokken en inhoud voor volwassenen.

–

Wikimedia Europe heeft samen met de Wikimedia Foundation openbaar feedback ingediend bij de Europese Commissie. De kern van onze reactie: één uniforme aanpak werkt niet, omdat platforms sterk van elkaar verschillen.

Een voorbeeld uit de richtlijnen is de aanbeveling dat minderjarigen niet eenvoudig gevonden of benaderd mogen worden door mensen die zij niet als contact of vriend hebben toegevoegd. Voor een project als Wikipedia is dit praktisch niet uitvoerbaar. Zou zo’n maatregel bindende wetgeving worden, dan zou die waarschijnlijk niet slagen voor de Wikipedia-Test.

Europese wet inzake mediavrijheid

Zoals we vorig jaar al meldden in deze blog, heeft de EU de Europese wet inzake mediavrijheid (EMFA) aangenomen. Deze verordening erkent de unieke rol van onafhankelijke mediadiensten binnen de EU en heeft tot doel mediavrijheid en pluralisme te beschermen.

Met het oog op de volledige inwerkingtreding van de wet in augustus 2025 heeft de Europese Commissie een gerichte raadpleging gestart over artikel 18, ook wel de ‘media-uitzondering’ genoemd. Dit artikel bepaalt dat aanbieders van zeer grote online platforms (VLOP’s) 24 uur moeten wachten voordat zij berichten of accounts van zelfverklaarde media-aanbieders verwijderen of beperken, zelfs als deze mogelijk hun eigen huisregels overtreden. Het doel is traditionele uitgevers te beschermen tegen degradatie van hun content of het stopzetten van hun vergoeding op sociale media.

Deze regel kan logisch zijn voor commerciële sociale media-platforms, waar traditionele uitgevers een breed publiek bereiken, maar zou duidelijk niet slagen voor de Wikipedia-Test. Toch valt Wikipedia volgens de EU-wetgeving onder de categorie VLOP.

De EMFA biedt weliswaar een uitzondering voor Wikipedia en vergelijkbare projecten, maar de formulering is vaag. Daarom hebben we van deze gelegenheid gebruikgemaakt om onze standpunten met de Commissie te delen. We pleiten vooral voor duidelijkheid over welke platforms onder de regels vallen, en voor erkenning en bescherming van Wikipedia’s door de gemeenschap geleide, gedistribueerde model van inhoudsmoderatie."

Auteursrecht

Sommige landen hebben specifieke wetten over cultureel erfgoed. Wetten die formeel buiten het auteursrecht vallen, maar toch in de buurt komen. Ze bieden vaak extra bescherming aan werken die eigenlijk al tot het publieke domein behoren. Dit kan conflicteren met de bescherming van het publieke domein en maakt het voor onze projecten lastig om volledig te floreren. Deze wetten zouden waarschijnlijk niet slagen voor de Wikipedia-Test. Daarom volgen we deze ontwikkelingen nauwlettend.

Een interessant recent voorbeeld komt uit Duitsland. De speelgoedfabrikant Ravensburger gebruikte de Mens van Vitruvius – een werk waarvan het auteursrecht allang verlopen was – op een legpuzzel. Italië stelde dat zijn wetgeving inzake cultureel erfgoed ook buiten Italië van toepassing is en spande daarop een rechtszaak aan. Inmiddels heeft een Duitse rechtbank in het voordeel van Ravensburger geoordeeld. Voor een diepere analyse verwijs ik naar het uitstekende artikel van Communia.

Big Fat Brussels Meeting X

Op 3 en 4 oktober vindt de tiende Big Fat Brussels Meeting plaats. Dit evenement brengt Wikimedianen samen om te leren, te discussiëren en plannen te maken voor activiteiten op het gebied van openbaar beleid. Geïnteresseerd om deel te nemen? Meld je dan aan op de Meta-Wiki-pagina!

Klik hier voor de Engelse vertaling van deze blogpost.